TİYATRO

Tiyatro, insan yaşamını söz ve eyleme daya­narak anlatan bir gösterim sanatıdır. Toplumsal bir sanat olduğu için toplumsal yapı ve yaşamda­ki değişmeler doğrultusunda tiyatro da gelişmiş, değişmiştir. Edebiyat tarihçileri, tiyatronun Eski Yunan'da, şarap tanrısı Dionysos adına düzenle­nen törenlerden doğduğunu belirtmişlerdir.

Başlıca tiyatro türleri şunlardır:

a) Tragedya:

İlk örnekleri MÖ 6. yüzyılda Eski Yunan'da görülür. Klasisizm akımı içinde Fransa'da yeniden canlılık kazanmış 19. yüzyılın ortalarına kadar var-

lığını sürdürmüştür. Tragedya (trajedi), kısaca "acıklı olayları ele alıp anlatan oyun" olarak ta­nımlanabilir.

Tragedyanın özelliklerini şöyle belirtebiliriz :

-Eser baştan sona ağırbaşlı, ciddi bir hava içinde geçer.

-Erdeme ve ahlâka büyük değer verilir.

-Konularını mitolojiden ve tarihten alır.

-Kahramanları tanrılar, tanrıçalar, krallar vb. varlıklardır.

-Diyalog ve koro bölümlerinden oluşur.

-Üç birlik kuralına (yer, zaman, olayda birlik) uygun yazılır.

-Vurma, yaralama, öldürme olaylarına sahne­de yer verilmez.

-Şiirle oluşturulan; ağırbaşlı bir üslup kullanı­lır.

■ Sophokles, Racine, Corneille... önemli ya­zarlarıdır.

b) Komedya :

Olayların, durumların ve İnsanların gülünç yönlerini ortaya koyan oyun türüdür. Güldürerek düşündürmeyi amaçlar. Eski Yunan edebiyatında Aristophanes'in "Eşek Arılan"; Fransız edebiya­tında Moliere'in "Gülünç Kibarlar" adlı yapıtları bi­rer komedya örneğidir.

Konuları bakımından üç türlü komedi vardır:

Töre komedisi : Şair Evlenmesi (Şinasi)

Karakter komedisi; Cimri (Molière)

Entrika komedisi: Scapln'in Dolapları (Molière)

Komedyaların özellikleri şunlardır:

-Konularını günlük yaşamdan alır.

-Kişiler halk arasından seçilir.

-Halkın konuşma diliyle yazılır; soylu bir üslup kaygısı güdülmez.

-Birbirini izleyen diyalog ve koro bölümlerin­den oluşur.

-Üç birlik kuralına uyulur.

c) Dram :

18. yüzyılda Fransız filozofu Diderot, Beau­marchais ve bazı yazarların uzun tragedyaya kar­şı çıkmaları, günlük olayları işleyen oyunları tercih etmeleri üzerine doğdu. Dram ismini de bu filo­zoflar verdi. Dram türü oyunlar acıklı ve gülünç

olayları bir arada işliyordu. İngiliz yazar Shakes­peare klasik tiyatronun üç birlik kuralını hiçe sa­yan dramlar yazdı. Victor Hugo ise 19. yüzyılda Romantik dramın beyannamesi sayılan "Crom­well" adlı yapıtının önsözünde bu türün özellikleri­ni açıkladı.

Romantik dramla birlikte modern tiyatroya geçiş sağlandı. Romantik dramın başlıca özellik­leri şunlardır:

-Üç birlik kuralına uyulmaz.

-Hem acıklı hem gülünç olaylar işlenir.

-Olaylar tarihten ya da günlük hayattan alına­bilir.

-Kişiler her sınıf halktan seçilebilir.

-Yerli özelliklerin işlenmesine önem verilir.

-Her türlü olay sahnede gösterilebilir.

-Nazım veya nesir biçiminde yazılabilir.