Kip (dilbilgisi)

Kip, dilbilgisinde fiilin kök veya gövdelerinin zaman ve şekillere göre girdikleri kalıplara denir. Türkçede bütün fiiller, iki büyük kipte toplanır. Bunlar Haber (bildirme) kipleri ve dilek kipleridir.

Bir fiilin (eylemin) yapıldığını, yapılmakta olduğunu veya yapılacağını haber verirler. Haber kiplerinin ekleri fiil köklerine zaman kavramı kazandırırlar. Bunlara zaman kipleri de denir. Ekleri: -acak, -(a)r, -di, -miş, -yor olan zaman kipleri beşe ayrılır:

Bildirme Kipleri

Geniş zaman

Türkçede -(a)r ekiyle oluşturulur.
Örnek: tıka-r-sın, sor-ar

     Gelecek Zaman

Türkçede ecek-acak

Görülen geçmiş zaman

Türkçede -dı, -di ekleriyle oluşturulur.
Örnek: gir-di-m örnek: yap-tı-m örnek: Ödevimi daha dün yaptım örnek: Ömer'i birkaç gün önce parkta gördüm

Öğrenilen geçmiş zaman

Türkçede -mış, -miş ekileriyle oluşturulur.
Örnek: al-mış-sın Örnek:Ahmet ödevlerinin hepsini okulda yapmış

=== Şimdiki zaman === eki Türkçede -yor ekiyle oluşturulur.
Örnek: yap-i-yor-lar

Dilek Kipleri

İstenilen veya tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Bu kiplerde açıkça bir zaman ifadesi bulunmaz. Ekleri: -meli, -se, -e ve eksiz emir haliyle birlikte dilek kipleri dörde ayrılır:

Emir kipi

Emir kipinin eki yoktur. Emir kipinde çekilen bir fiilde yalnızca fiil kökü ve şahıs eki bulunur. Bütün dillerde bu kip, âcil durumlarda da kullanıldığından fiilin en kısa şeklidir. Örnek: gel, gel-sin, gel-iniz; git, git-sin, gid-iniz

Sayfanın başlığı=== Dilek-şart kipi === Türkçede -sa, -se ekileriyle oluşturulur.
Örnek: gül-se, git-seyap-sa-uyu-sa-sev-se

Gereklilik kipi

Türkçede -malı -meli ekileriyle oluşturulur.
Örnek: düş-meli, git-meli

İstek kipi

Türkçede -a, -e ekileriyle oluşturulur.
Örnek: gel-e-y-im, gid-e-lim"

    şart kipi
Türkçede -sa, -se ekileriyle oluşturulur.
 örnek:o gelirse bende gelirim

Çekimli fiiller

Kip eki almış bir fiilin altı şahısta söylenmesi veya yazılması demektir. Çekimli bir fiilde sırayla şu üç bölüm bulunur:

Fiil kök veya gövdesi,
Kip eki,
Şahıs eki.

Kip ekleri, fiil kökünden sonra gelerek ona zaman mânâsı veya tasarlanan, istenen bir hareketle ilgili mânâ kazandırır. Bu durumda fiil, yalnız üçüncü tekil şahıs ifâde eder. Emirde ise kök veya gövde halinde kalır ve ikinci tekil şahsı verir.

Çekim örneği:

Şahıs	Çekimi
1. tekil	çalış-ı-yor-um
2. tekil	çalış-ı-yor-sun
3. tekil	çalış-ı-yor
1. çoğul	çalış-ı-yor-uz
2. çoğul	çalış-ı-yor-sunuz
3. çoğul	çalış-ı-yor-lar

Bir çekimli fiilKalın metinde bir kip eki olabildiği gibi iki kip eki de bulunabilir. Kip eklerinin sayısına göre çekimli fiiller ikiye ayrılır:

1-Çekimli fiil 2-Çekimsiz fiil

Basit zamanlı çekimli fiiller

Tek kip eki alan çekimli fiillere verilen addır. Basit zamanlı fiillerin hepsinin bileşik zamânı yoktur.

Birleşik zamanlı fiiler

İki kip eki alan çekimli fiillere denir. Bileşik çekimlerde -imek fiili, -idi, -imiş, ise (-yse) şekilleriyle kullanılır.

Hikâye kipi

Türkçede -dı, -di eklerini alarak oluşturulur.
Örnek: gider idi = gider-di

Rivâyet kipi

Türkçede -mış, -miş eklerini alarak oluşturulur.
Örnek: bakacak imiş = bakacak-mış

Şart kipi

Türkçede -sa, -se eklerini alarak oluşturulur.
Örnek: koşuyor ise = koşuyor-sa

Emir kipinin de basit zamanlı fiiller gibi hiç bileşik zamanı yoktur. Dilek kiplerininse hikâye ve rivayeti vardır; şartı yoktur. Yine -di'li geçmiş, yani görülen geçmiş zamânın rivâyeti yoktur.

Diğer dillerde kipler

Altay ve Ural dillerine dâhil olmayan dillerde kipler, kelimenin sonlarına gelen eklerle oluşturulmazlar. Genelde Türkçede bulunan bâzı kipler, meselâ Hint-Avrupa dillerinde yoktur. Bu tür bir kipe örnek olarak Hint-Avrupa dilleri'nden Almanca'da olmayıp Türkçe'de olan dilek-şart kipini (Alm. Optativ) örnek olarak inceleyelim:

Türkçede bir cümleyi oluşturan geleyim kelimesi, Almanca'ya şu şekillerde tercüme edilebilir:

Ich soll (mal) kommen.
Ich komme (mal).
Ich möchte (mal) kommen.
Ich darf (mal) kommen. …

sex boys Başka bir örnek:
Yunanca: εἰ γὰρ πορεύοισθε, Latin harflerle: ei gar poreuoisthe, Türkçe: „Seyahat etseydiniz ya!“.

Sümerce gibi bâzı dillerde dilek-şart kipi, birinci tekil şahıs için başka şekilde oluşturulmaktadır:

Kişi	Örnek(Sümerce)	Tercümesi
1.	ga-na-b-dug	Ona söyleyeceğim.
2./3.	ḫe-mu-ù-zu	Öğreneceksin.