ŞİİR

Şiir; zengin imgelerle (hülya, hayal), ritimli sözlerle; seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çı­kan bir edebi anlatım biçimidir.

Şiir, bilgi aktarmak amacıyla yazılmaz. Şiir, bilgi değil, duygu aktarır. Duygulardan, imgeler­den, düşlerden, özlemlerden oluşmuş bir yaşantı birikiminin ürünüdür. Ozan, şiiri aracılığıyla bu ya­şantıyı okuyucuyla paylaşır.

Konularına göre şiir türleri şunlardır:

A) Epik Şiir:

Bir ulusun yaşamını yakından İlgilendiren, ta­rih ve toplum olaylarına ait kahramanlıkları anla­tan şiirsel öykülere epik şiir denir. Uzun manzum hikaye olarak en eski biçimleri destanlardır. Epik şiirde yiğitçe bir söyleyiş vardır. Bu şiirin konusu hem efsanelere hem de gerçek olaylara dayanır. Yapısında masalla tarih, gerçekle düş yan yana­dır. Ayrıca "epope" de denilen epik şiirde tarihsel bir gerçek vardır.

*Epopeler iki türlüdür:

-Doğal Epopeler (Destanlar):

Çok eski çağlarda ulusların vicdanında derin izler bırakan olayların kuşaktan kuşağa aktarılma­sı, daha sonra bir saz şairinin bunları derlemesiy-le oluşan destanlardır. Halkın ortak malıdır (ano­nim). Başlıca doğal destanlar:

lliada ve Odysseia :.............Yunan edebiyatı

Şehname...........................Fars edebiyatı

Kalevala............................Fin edebiyatı

Mahabharata - Ramayana.....Hint edebiyatı

Le Cid....................................İspanyol edebiyatı

Nibelungen........................Alman edebiyatı

Chansen de Röland.............Fransız edebiyatı

Beovvulf...........................İngiliz edebiyatı

Igor........................................Rus edebiyatı

Şinto......................................Japon edebiyatı

-Yapay Epopeler (Destanlar):

Yeni ve yakın çağlarda herhangi bir tarih olayının bir ozan tarafından destan kurallarına uy­gun olarak yazılmış biçimidir. Bunlar bireysel üründür. Başlıca yapma destanlar şunlardır:

Destan adı Şair - Ulus

Kaybolmuş Cennet........... Milton.......İngiliz

İlahi Komedya................. Dante........İtalyan

Çılgın Orlando................. Ariosto......İtalyan

Kurtarılmış Kudüs............. Tasso........italyan

Aenels.............................Vergilius....Latin

Türk Destanları :

Kronolojik sıraya uygun olarak İslamiyet ön­cesindeki Türk destanları şunlardır:

İslamiyet'in kabulünden sonraki Türk des­tanları ise şunlardır:

— Manas Destanı

— Battal Gazi Destanı

— Danişment Gazi Destanı

— Köroğlu Destanı

— Satuk Buğra Han Destanı

— Genç Osman Destanı (Kayıkçı Kul Mustafa)

— Üç Şehitler Destanı (Fazıl Hüsnü Dağlarca)

Bunlardan Manas Destanı, Kırgız Türklerine alt bir destandır ve 400 bin dizeden fazladır. İlk kez Rus bilgini Radloff tarafından ve Kırgız halkı­nın ağzından derlenmiş olan bu destan, dünyanın en uzun destanı niteliği taşır.

B) Lirik Şiir:

Duygu ve düşünceleri coşkulu bir dille anla­tan şiir çeşididir. Eski Yunan edebiyatında ozan­lar şiirlerini "Lyra" denen telli bir sazla söyledikleri için, bu tür şiirlere lirik denmiştir. Türk edebiyatın­da da "âşık" ya da "saz şairi" adı verilen halk ozanları şiirlerini hâlâ sazla söylemektedirler. Lirik şiirde toplumsal mutluluk ya da felâketlerden du­yulan sevinç ya da acı gibi ortak duygular; ya da aşk, ayrılık, özlem, ölüm acısı gibi bireysel duygu­lar anlatılır:

sevmek kimi zaman rezilce korkuludur

insan bir akşam üstü ansızın yorulur

tutsak ustura ağzında yaşamaktan

kimi zaman ellerini kırar tutkusu

birkaç hayat çıkarır yaşamasından

hangi kapıyı çalsa kimi zaman

arkasında yalnızlığın hınzır uğultusu

(Attila İlhan)

C) Pastoral Şiir:

Doğa güzelliklerini, çoban yaşantısını, kır ya­şamına duyulan özlemi işleyen şiir türüdür. Konu­ları yapmacıksız, özentisiz, sözcük oyunlarından uzak, yalın bir dili vardır. Saf, temiz, sakin yaşamı duyurmak amacıyla yazılır. Bu şiirin iki türü vardır:

I) İdil: Bir kişinin ağzından kır yaşamının güzel­liğini ve çoban aşkını anlatan şiirdir.

II) Eglog : Birkaç çobanın aşk, kır yaşamı gibi konular üzerine karşılıklı konuşması yoluyla yazılan şiirdir.

Ak tüylü köpektir koyun sürüsüyle Seğirtir kaval sesinde sağa sola Çobandır köyün yamacında Yayar davarı da çömelir Meşe dallarının altına

D) Didaktik Şiir:

Duygulara değil, düşüncelere seslenen şiir­dir. Çünkü didaktik şiirin amacı güzellik oluştur­mak değil, öğretmek ve bilgi vermektir. Bir dü­şünceyi aşılamak, övmek amacıyla yazılır. Bilim, sanat, felsefe, ahlâk, din... gibi temel kavramları ve kurallarını öğretmek amacıyla yazılır:

Güvenme âlemde gençliğe çağa

Gel gönül yapışma çürük budağa

Ne evlâda güven ne bahçe bağa

Becerip yemişin derebilmezsin

E) Dramatik Şiir:

Manzum tiyatro yapıtlarında kişilerin karşılıklı konuşmaları dramatik şiiri oluşturur. Eski Yunan edebiyatındaki manzum tragedyalar dramatik şiir sayılır. Günümüz edebiyatında terimsel anlamıyla dramatik şiir yazılmamaktadır.

F) Satirik Şiir:

Toplumdaki düzensizlikleri, tutarsızlıkları, ki­şilik çarpıklıklarını yerme amacıyla iğneli ve alaylı bir dille anlatan şiirlerdir. Yani bir çeşit yergi şiiri­dir. Divan edebiyatındaki "hicviye"ler ile Halk edebiyatındaki "taşlama"lar bu şiir türünün ör­nekleridir.

Benim bu gidişe aklım ermiyor

Fukara halini kimse sormuyor

Padişah sikkesi selam vermiyor

Kefensiz kalacak ölümüz bizim